นายฮ้อย

ผู้ที่เป็นหัวหน้าในการค้าขาย และเป็นผู้ที่รู้จักเส้นทางการค้าขายเป็นอย่างดี เป็นคนที่น่าเกรงขาม ชาวบ้านให้ความนับถือ และผู้ชายอีสานในสมัยก่อน ส่วนใหญ่จะมีอาชีพค้าขายวัวควาย โดยเรียกคนเหล่านี้ว่า “นายฮ้อย” หรือหัวหน้าคุมกองทัพวัวควาย (ในภาคเหนือจะเรียกว่า พ่อค้าวัวต่างม้าต่าง) เข้าไปขายในภาคกลางหรือเมืองล่าง (กรุงเทพ/ศูนย์กลางอำนาจ) โดยการเดินทางในเเต่ละครั้ง จะกินเวลานานแรมเดือนหรือหลายเดือน ซึ่งการค้าขายของนายฮ้อย จะเรียกชื่อ “นายฮ้อย” ตามสิ่งที่ทำการค้าขาย เช่น ถ้าค้าขายกระบือ ก็จะเรียกว่า “นายฮ้อยกระบือ” ถ้าค้าเกลือก็จะเรียก “นายฮ้อยเกลือ” ค้าหมูก็จะเรียกว่า “นายฮ้อยหมู” เป็นต้น 

เส้นทางการค้าของนายฮ้อย มักจะเป็นการเดินทางไปค้าขายยังต่างแดน ทั้งทางบกและทางน้ำ อีกทั้งในภาคอีสานขณะนั้น สภาพเศรษฐกิจยังเป็นแบบเลี้ยงตัวเอง ปริมาณการผลิตยังไม่มาก และลู่ทางในการหาเงินก็มีน้อย จึงทำให้ชาวอีสานบางส่วนลงมาทำนารับจ้างในแถบภาคกลางปีละหลายพันคน และในการเดินทางเพื่อที่จะไปรับจ้างทำนา ก็จะมีผู้ที่นำทางลงไปยังเมืองล่าง ซึ่งก็คือนายฮ้อย เพราะการคมนาคมในช่วงนั้นยังไม่ถูกพัฒนาและยังไม่มีเส้นทางรถไฟ นายฮ้อยจึงต้องพาแรงงานรับจ้างเหล่านี้ ลงไปเมืองล่างพร้อมกับฝูงวัวควายที่ตนต้อนลงไปขายด้วย

ย้อนกลับไปยังจุดเริ่มต้นของเรื่องราว

อาชีพนายฮ้อยนั้นเริ่มมีมาตั้งแต่หลังจาก ปี พ.ศ. 2398 ในช่วงที่รัฐบาลได้ทำสนธิสัญญาทางการค้ากับประเทศอังกฤษ ภายหลังสนธิสัญญาเบาว์ริ่ง เศรษฐกิจไทยได้เปลี่ยนจากระบบแบบเลี้ยงตัวเองหรือในความหมายก็คือ จากระบบการค้าภายในประเทศที่อยู่ในขอบเขตที่แคบ และส่วนใหญ่เป็นการแลกสิ่งของต่อสิ่งของและการใช้แรงงานก็ยังไม่แพร่หลาย กลายมาเป็นระบบเศรษฐกิจเพื่อการค้าและเป็นการเปิดโอกาสให้ผู้ซื้อสามารถพบกับผู้ขายได้โดยไม่ต้องผ่านรัฐส่วนกลาง ทำให้รูปแบบการผลิตสินค้าเปลี่ยนไปเป็นการผลิตเพื่อการค้าในประเทศและการส่งออกมากขึ้น เมื่อระบบการผลิตเพิ่มขึ้นก็ทำให้ความต้องการแรงงานเพิ่มขึ้น สภาพเศรษฐกิจในส่วนกลางขยายตัวอย่างกว้างขวาง และมีการลงทุนมากยื่งขึ้น ซึ่งทั้งหมดนี้ ได้ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจในระดับภูมิภาคตามมา

การที่นายฮ้อยได้ต้อนวัวควายไปค้าขายที่ภาคกลางหรือเมืองล่างนั้น จึงทำให้นายฮ้อยกลายเป็นกลุ่มคนที่มีบทบาทในการนำเอาวัฒนธรรมจากต่างถิ่นต่างแดนเข้ามาเผยแพร่ จะเห็นได้จากการที่นายฮ้อยได้นำเอาวัฒนธรรมต่าง ๆ จากภาคกลางเข้ามา เช่น ภาษาพูด ค่านิยม แฟชั่น หรือแนวคิดใหม่ ๆ ทำให้วัฒนธรรมเหล่านี้ได้แพร่ขยายเข้าสู่ภาคอีสาน และกลายเป็นการแลกเปลี่ยนทั้งทางภาคสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจอย่างเด่นชัดในเวลาต่อมา แต่บทบาทของนายฮ้อยก็ต้องเสื่อมถอยลง เมื่อการคมนาคมมีความสะดวกสบายและทันสมัยมากขึ้น ผู้คนเริ่มนิยมทำการค้าขายโดยใช้รถไฟเป็นหลัก เพราะมีความสะดวกสบาย ประหยัดเวลาในการขนส่ง แทนที่จะเดินเป็นคาราวานต้อนวัวควายไปขายเป็นแรมเดือน ก็เปลี่ยนมาเป็นการต้อนขึ้นรถไฟไปในที่สุด